Krilati husari!

Winged Hussar by Deviant Art

Ime "husar" možda potiče od mađarske reči "húsz", što znači "dvadeset", a možda je u osnovi reči latinsko "cursarius", na srpskom "gusar", pljačkaš, dok neki kažu da su husari pak naslednici vizantijskih konjanika koji su se zvali "chorsarioi". Da je reč u mađarski jezik ušla iz srpskog ne bi bilo čudno jer prvi husari Hunjadi Janoša bili su upravo Srbi koji su pod najezdom Turaka bežali u Mađarsku. Etimologiju nećemo nikada zasigurno saznati.

Bilo kako bilo, iako je Janoš prvi uveo stajaće jedinice plaćenika u mađarsku vojsku, ipak je njegov sin, Matjaš Korvin, mađarski kralj, poznat kao osnivač profesionalne Crne vojske iliti Fekete šereg, sa kojom je, na primer, osvojio Beč 1485. godine. U toj vojsci su se husari prvobitno borili i bili toliko uspešni protiv svakolikih neprijatelja, a prvenstveno protiv turske spahijske konjice, da su ubrzo kao jedinice prihvaćeni u mnogim vojskama sveta. (Nešto nalik na laku plaćeničku konjicu - stratiote, o kojima na ovom blogu postoji jedan post. ) Bili su omiljeni plaćenici Habzburga, a voleo ih je i Fridrih II od Prusije. Francuzi i Englezi su takođe imali regimente husara, ali poljsko-litvanski su jednostavno bili takvi da čoveku oduzmu dah.

S početka 16. veka, unajmili su Poljaci 3 puka srpsko-mađarskih plaćenika i zadivljeni njihovom pokretljivošću i borbenim taktikama, počeli su da formiraju jedinice husara iz sopstvenih redova, da bi ih Štefan Batori, mađarski vojvoda od Transilvanije i poljski kralj od 1576. do 1586. premetnuo iz lake konjice organizovane u manje jedinice u udarnu tešku konjicu, koja se nije libila da udari kako na brojno nadmoćnijeg neprijatelja, tako ni na artiljeriju, recimo.

“Zlozcie kopie”

1601. godine je, na primer, hiljadu husara pobedilo četvorostruko brojniju švedsku konjicu, a četiri godine kasnije je, kod Kirholma, njih opet hiljadu jurišalo sa kopljima na 11.000 švedskih pešadinaca i na topove. Ne samo što su pobedili, nego su Šveđane bukvalno ugazili u zemlju, da bi se 1610. kod Klušina, oprobali protiv kombinovanih snaga 40.000 Šveđana i Rusa, njih, naravno 4.000 i - pobedili.

Osnovna husarska jedinica bila je družina, a zapovednik "towarzysz husarski", obično iz bogatije poljske ili litvanske plemićke porodice. Tovariš je predvodio jednog do četiri konjanika, a ove jedinice su dalje bile organizovane u čete.

by Alexander Orlowski

Glavno oružje husara bilo je koplje dužine 4-6 metara, sa kojeg se dugačka zastava vijorila pravo u lica neprijatelja. Ovo koplje zasnovano je na srpskom šupljem koplju od jelovog drveta, sa vrhom od kaljenog čelika i branikom za ruku u vidu drvene kugle. Štitovi su bili tipični mađarski, od drveta, asimetričnog oblika, zašiljeni na vrhu i ukrašeni jarkim štraftama, s tim što je ove štitove Batori ukinuo. Osim koplja, nosili su husari sablju, mač za probijanje pancira, dugi mač od dva metra koji se koristio prilikom juriša nakon što je koplje polomljeno, par pištolja, ponekad arkebuzu, karabin ili luk i strele, a oficiri su nosili po bojni čekić il buzdovan pride. Oklop je bio lagan i prekrivao je glavu, torzo i ruke. Sedla su bila orijentalnog tipa, a konji polukrvni arapski, mešanci poljskih i tatarskih grla, sposobni da pređu velike razdaljine i kreću se brzo pod teretom većim od 100 kilograma, menjajući pravac i formaciju usred napada, kružeći oko neprijatelja il zaobilazeći ih kako bi napali sa leđa. 

Najupečatljiviji deo opreme poljsko-litvanskih husara bila su krila, drvenim kočićima pričvršćena za sedlo ili oklop, ukrašena perima orla, labuda, guske ili kakve druge velike ptice. Običaj da se konjanik zakiti perjem zapravo je turski. Elitne jedinice turske konjice, takozvane "delije", iliti "deli", nosile su krila napravljena od orlovog, ždralovog il nojevog perja ofarbanog u crveno, plavo il zeleno, kao i krzno divljih životinja, što su Poljaci kasnije usvojili. Ova krila nisu bila korisna samo na planu psihološkog ratovanja, nego su takođe u pokretu proizvodila šišteći zvuk, na koji su se konji navikli pa nisu bili podložni strahu od buke na bojnom polju, koju su proizvodili Turci i Tatari posebnim drvenim napravama za plašenje životinja.

Svoj najsjajniji trenutak doživeli su husari u 17. veku, pod poljskim kraljem Janom Sobjeskim, kada su 1683. kod Beča zaustavili dalji prodor Turaka u Evropu.

200.000 turskih vojnika pod komandom velikog vezira Karmustafe, držalo je grad pod opsadom a vojska Habzburga nije mogla da uradi ništa sem da čeka pojačanje. S početka septembra, koalicione snage Austrije i Svetog rimskog carstva pod vođstvom Šarla vojvode od Lorene i Poljaka pod vođstvom Jana Sobjeskog pristigle su im u pomoć, a međ njima 3.000 krilatih husara.

'Where have all the good men gone?'

I dok se Šarl borio peške za šumu Vinervald, pa kroz vinograde i sela ka zidinama Beča, Poljaci su izveli konjički juriš čim su došli do pogodnog terena. Za početak je nekoliko četa probilo turski centar i razbilo im prve redove, a potom su se povukli kako bi ostavili utisak da su oslabljeni. Osmanlijska konjica započela je protivnapad, da bi se poljski redovi razmakli i masa od 18.000 konjanika, podeljenih u 4 grupe, od kojih je Poljaka bio 3, a Nemaca jedna, zaletela se na Turke. 3.000 krilatih vitezova na čelu sa kraljem uz povike: "Jezus Maria ratuj" spuštenih koplja proletelo je kroz redove akindžija i spahija. 

“Kako husar spusti koplje, tako je Turčin naboden na oštricu; izazivajući metež i stravu kod neprijatelja.  Takav udarac ne može se izbeći il odvratiti… Često probadaju po dva čoveka istovremeno. Ostali beže užurbano… Kao raspomamljene mušice!”

Bio je to najveći konjički napad u istoriji. Nakon što su osujetili protivnapad, Sobjeski je poslao svoje husare pravo na turski logor, gde su ih čekali janičari, čiji su se redovi ubrzo urušili, a potom su se dali masovno u beg. Karamustafa je lično izašao u susret neprijatelju i borio se čak i nakon što mu je cela garda pala. Uspeo je da pobegne sa svetim barjakom proroka Muhameda, koji je, eto, umalo pao u hrišćanske ruke. 

Bečki garnizon je izašao da potpomogne i tri sata nakon napada konjice bitka je bila gotova. Sobjeski je, kažu, parafrazirajući Cezarove reči izjavio: "Veni, vidi, Deus vicit", te je nastavio da se vija sa Turcima po Mađarskoj radeći božji posao, ali ga je dizenterija sprečila da poteru nastavi. Šarl je osvojio Beograd i veći deo Srbije 1686. i uspostavio habzburšku vlast na jugu Mađarske i u Transilvaniji. Sećam se da sam, kao klinka, čitajući o ovome mislila kako su oni ipak dobro prošli.

Husari su potrajali još nekih sto godina nakon toga. Na kraju su ih ubili preveliki troškovi održavanja i sve učestalija upotreba vatrenog oružja i artiljerije. 1776. godine sprovedene su vojne reforme u poljskoj vojsci i njihovo mesto zauzele su jeftinije jedinice dragona, ulana i lake konjice.

Battle of_Vienna (1683) by Józef Brandt

Bonus track:

***

https://deadliestblogpage.wordpress.com/2012/09/21/the-last-hurrah-of-the-winged-hussars/
http://www.kismeta.com/diGrasse/HowHussarFought.htm
http://www.myarmoury.com/feature_hussars.html
http://www.badassoftheweek.com/hussars.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Vienna
http://en.wikipedia.org/wiki/Hussar